Halil Bey, makaleyi okuduğunuz anlaşılıyor. Şimdi bir adres daha yazıyorum. Orada bombusların yıllık yaşam döngüsünü gösteren bir şekil var. O şekli inceleyin. İngilizce ama olsun şekil anlaşılır. Ben yapamadım mümkünse bu sayfaya kopyalayıverin ,Türkçesini ben yazarım. Şimdi gelelim soruların cevaplarına:
1. Bombuslarda işçi arıların yumurtlaması demek, koloninin ömrünün bitmesi demektir. Bir iki ay sonra kolonide çiftleşmiş ana arılardan başka kimse kalmayacak demektir. Ana yaşlanınca otoritesini kaybeder. İşçi arılar önceden de yumurtlamak ister ama ana arı onlara engel olur. Yumurtalarını bozar, onlar üzerinde baskı kurar, yumurtlatmaz. İşçi arılar yumurtlamaya başladı mı kolonide çiçektozu toplama işi de azalır.
2. Makaledeki çiftleştirme, 1 metre küblük telli bir kafeste yapılmış. Ama üretici firmalar bilgi ve deneyimlerini bir sır olarak saklarlar. Ben çiftleştirme işini büyük özel seralarda yapıyorlardır diye düşünüyorum
3. İlkbaharda genç ana arılar.30.30.20 cm boşluğu olan bir ortam ararlar. Yayla evlerinde çuvala, sandığa, sepete de girip yuva yaptıklarını dinledim. Ama güzün, kış öncesi bir hücre arar uyumak için. Sessiz, serin, ışıksız bir delik. Bunu da yumuşak topraklara kendi tünel açarak yapar BU tüneli toprağın yapısına göre 50 cm.ye kadar kazabilir. Yukarıdaki adresini verdiğim İngilizce yazıdaki şekilde bu çok güzel görülüyor. Yani sonbaharda saksı işe yaramaz.
4. Kuluçkaya yatırılan bal arıları “refakatçı”lardır. Onların ana arının erken yumurtlamasına psikolojik etkileri vardır. Bombus ana arıları çok rekabetçi ve kıskançtırlar.”Ben senden daha üstünüm, ben daha erken yumurtlarım, Bu yuvanın anası benim…” davranışı gösterirler. Eğer bulunabilirse, bombus işçi arısı refakatçı olarak verilmesi daha iyidir. Ve ana arının kendi yumurtasında işçi arılar çıkınca onlar dışarı alınırlar. Doğada kendi yaptığı yuvada refakatçı filan yoktur.
Anladığım kadarıyla arkadaşlarımızın aklına ana arı deyınce bal arısının ana arısı geliyor. Bal arıları ile bombusların benzer yanları vardır ama farklı yanları da vardır. Bu benzerlik ve farklılıkları incelersek bombus arılarının davranışlarını daha iyi anlayabiliriz.
Bal arısı ve bombus arısının benzer Yanları :
1-Bombus arıları da bal arıları gibi toplu yaşarlar. Bu topluluğa KOLONİ denir.
2- Her iki türde de üç çeşit arı vardır: Bir adet ana arı, işçi arılar. erkek arılar.
3-Her iki tür de yumurta ile çoğalır.
4- Yavrularını hücre denen petek gözlerinde besleyip büyütürler.
5-Yumurtadan çıkan kurtçuklar açık ve kapalı larva dönemini geçirip başkalaşırlar . Kuluçka dönemi bitince ergin arı olarak hücreden çıkarlar.
6-İşçi arı ömürleri normalde birbirine yakındır. Ortalama 45er gün yaşarlar.
7-Kendilerini ve yavrularını nektar ve polenle beslerler.
8-Doğadaki çiçekleri tozlayarak çiçeklerin döl tutmasını sağlarlar.
9-Benzer hastalıkları ve zararlıları vardır.
10-Kovan sarsıntısından, fazla gürültüden, geceleri fazla ışıktan rahatsız olurlar.
11-Her iki tür de kovandan ilk uçuşunda kovanlarının yerini yönünü tanıma uçuşu yaparlar.
Bombus ve bal arılarının farklı yanları:
1-Bombus arıları bal arılarından daha iridirler.
2-Bombus arısı kolonileri bal arısı kolonileri gibi devamlı değildirler. Bal arılarında bir koloni koşullar uygun olursa senelerce yaşayabilir. Kış yaz kolonide yavru eksik olmaz. Oysa bombus arılarında koloni ömrü normalde bir yıldır. Yurdumuzun çoğu yerinde güz gelip havalar soğuyunca koloni bireylerinin döllenmiş genç analar dışında tamamı ölür. Bal arısı anaları 3-5 yıl yaşayabilir. Oysa bombus analarının ömrü bir yıldır. Bal arılarının anası ölse bile taze yumurta veya yavrulardan ana arı yetiştirerek eğer ortam uygunsa neslini devam ettirebilir.
3-Bal arılarında analar yalnız yaşayamazlar. Kendi kendilerine nektar, polen toplayamazlar. Petek öremezler. Yavrularını besleyemezler. Hatta kendilerini bile besleyemezler. Bütün bunları işçi arılar yapar. Bal arısı anasının görevi hazırlanmış boş hücrelere yumurta yumurtlamaktır. Neslin devamını sağlamaktır.
Oysa baharda havalar ısınınca uyanan genç bombus anası kendi kendine nektar ve polen toplar, beslenir, yuvasında petek örer. Yumurtlar. Yumurtadan çıkacak yavrular için polen ve nektar toplar. Onları ısıtmak için kuluçkaya yatar. 4-5 gün sonra yumurtadan çıkan yavruları besler, ısıtır. Yavruların olgunlaşıp arı olmasına kadar hem kendine hem de yavrularına bakar. Yavrular olgunlaşıp arı olarak petek gözünden çıkınca birkaç gün yuvada kalırlar. Sonra nektar ve polen toplamak için dışarı uçarlar. Bunlar işçi arılardır. İşçi arılar dışarı uçup nektar ve polen getirmeye başlayınca ana arı artık dışarı çıkmaz. Ana arının ve yavruların bakımını işçi arılar üstlenir. Ana arı işçi arıların getirdiği polen kümelerinin üzerine yumurta yumurtlar. İşçi arılar bu yumurtadan çıkan yavruları beslerler, ısıtırlar hatta hava çok sıcak olursa kanatlarıyla rüzgâr yapıp onları serinletirler.
4-Bal arılarında kuluçka süresi, ana: arı 16 günde, işçi arılar 21 günde, erkek arılar ise 24 günde olgunlaşırlar. Bombus arılarında ise ana arı 27günde işçi arılar 21 günde erkek arılar ise 24 günde olgunlaşır.
5- Bal arıları kış için bal ve polen depolar. Bombuslar ise günübirlik yaşar. Biraz bal ve polen biriktirir ama uzun süre yetecek depolama yapmazlar. Polen ve balı taze olarak kullanmayı tercih ederler. Onun için de sıcak, soğuk, yağmur demeden dışarıda polen toplarlar.
6-Bal arılarının tamamı akşamları kovana döner. Bombuslar dışarıda geceleyebilir.
7-Bal arılarında kışın bile kovanda 8-10 bin arı bulunur. Yazın bu sayı 60-80 bine çıkar. Bombus kolonilerinin en kalabalık zamanı ise 150 - 600 arasında kalır.
8-Bal arılarında arı bakılırken kovan açınca duman verilir arılar sakinleşsin diye. Bombus kovanlarını ise kırmızı ışık altında açmalı. Kırmızı ışıkta iyi göremediği için kovandan ayrılmaz. Bakımında bu özelliklerinden faydalanılır.
9-Bal arısı sokunca iğnesi deride kalır ve arı ölür. Bombus arısı ise sokunca ölmez.
10-Bombus arılarında ananın besleyip büyüttüğü I. Kuşak arılar normalden biraz küçük olur. Nedeni ana başlangıçta yalnız olduğu için onları yeteri kadar besleyip bakamamıştır. Bal arılarında ise işçi arıların hepsi aynı boydadır.
11-Bal arısı anası işçi arıların ördüğü hücrelerin içine yumurtlar Burada yumurtadan çıkan kurtçuk işçi arılar tarafından beslenip gelişince işçi arılar tarafından hücre ağzı kapatılır. Burada başkalaşım geçirir ve ergin arı olarak hücreden çıkar. Bombus arısı anası ise başlangıçta hücre örerse de sonradan örmez kendi biriktirdiği veya işçi arıların biriktirmiş olduğu polen kümelerinin üzerine yumurtlar. Yumurtadan çıkan kurtçuk bu polen ve bal ile beslenip gelişince kelebekler gibi kendisine bir koza örer ve onun içinde başkalaşım geçirip ergin arı olunca kozadan dışarı çıkar.
12-Bal arılarında yaş ile bağlantılı bir işbölümü vardır. Zorunlu bir durum olmazsa işbölümü devam eder. Yeni doğan arılar kovan içi işlerde çalışır. Yavruların bakımı beslenmesi, bakımı, ısıtılması, temizliği, arı sütü üretimi, mum üretimi, petek örme...Ve 21 gün sonra dışarıya uçar, nektar, polen, su getirme gibi dış işlere başlar. Bombuslarda işbölümü o kadar belirgin değildir. Doğumdan birkaç gün sonra dışarıya uçabilirler. Genellikle ufak ve sakat olanlar iç işlerinde çalışırlar, iri ve güçlü olanlar dış işlerde çalışırlar.
13-Bal arıları seralarda verimli çalışmaz. 15 derecenin altında, soğuk ve bulutlu havalarda kovandan dışarı çıkmaz. Bombuslar sera içinde, bulutlu havalarda ve + 10 dereceye kadar soğukta da çalışabilir.
14-Bal arılarında birbirleri ile anlaşabilme, iletişim yeteneği vardır. Doğada iyi bir bal veya çiçektozu kaynağı bulan bal arısı özel bir dans ile bu kaynağı ve yerini diğer arılara anlatabilir. Az sonra bütün arılar o kaynağa doğru uçarlar. Bu yüzden sera içinde tutulmaları zordur. Sera içine konan bal arısı kovanından bir adet arı kazara sera dışına çıktıysa, orada iyi bir besin kaynağı bulduysa ve geri içeri girdiyse... Az sonra bütün bal arıları dışarı çıkmak isteyecektir. Bombus arılarında bu iletişim yeteneği olmadığı için her arı besin kaynağını kendi arar bulur. Ve mümkünse bu kaynağı en yakından seçer. Bu özelliği bombus arılarının sera içinde daha verimli çalışmasını sağlar.
15-Bal arıları saatte 30 km.ye kadar esen rüzgârda çiçekten polen toplayabilir. Rüzgâr hızı saatte 30 km.yi geçince işleri zorlaşır Bombus arıları ise saatte 70 km. ye kadar esen rüzgârlarda da çalışabilir.
16-Bal arıları rüzgâr varsa sinirlenir. Sıcak varsa sinirlenir. Kovanın önünde bir canlı durursa sinirlenir. Sinirlenince de oradakilere saldırır, sokmaya başlar. Bombus arıları daha sakindir. Kovanlarına, yavrularına zarar verilmezse kolay kolay saldırmazlar. .
